Türk EdebiyatıDil ve Anlatım

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Dönemi

İslamiyet öncesi Türk Edebiyatı dönemi milattan önceki yıllardan başlayarak Türklerin İslamiyeti kabul ettiği yıla kadar devam eder. Bu dönem Göktürk’lere ait bir dönemdir. Milattan sonra 8. Yüzyıla kadar olan dönem sözlü edebiyat dönemi olarak adlandırılmaktadır. İslamiyet Öncesi Edebiyat döneminin başlangıcı bilinmese de II. Yüzyıla kadar devam etmiştir. Bu dönemde Türkler göçebe olarak yaşıyordu. Toplumsal ve ekonomik farklılaşmalar ortaya çıkmamıştı. Şölen adı verilen törenler yapılırken, yuğ adı verilen cenaze törenleri de sanat ürünlerine kaynaklık etmiştir. İslamiyet Öncesi Edebiyat Dönemi Sözlü ve Yazılı Türk Edebiyatı olarak ikiye ayrılmıştır.

Sözlü Edebiyat Dönemi Özellikleri

1. Şiirler, kopuz adı verilen saz eşliğinde; ozan, kam, baksı adı verilen şairlerce söylenmiştir.
2. Şiirler, din törenlerinden doğmakla birlikte dindışı eğlence ve törenlerde gelişmiştir.
3. Şiirlerde dil, yabancı etkilerden uzaktır. Yalın bir dil kullanılmıştır.
4. Şiirlerde hece ölçüsü kullanılmıştır. Nazım bi­rimi dörtlüktür. Genellikle yarım uyak kullanılmıştır. Uyak düzeni ( abab / cccb / dddb) biçimindedir.
5. Bu dönemin başlıca ürünleri destan, koşuk, sav ve sagudur. ( Bu konuda Türk edebiyatında nazım biçimleri ve türleri konusunda geniş bilgi verilecektir)
6. Koşuklarda aşk ve doğa, destanlarda kahramanlık.sagularda ölüm korkusu işlenmiştir.

Yazılı Edebiyat Dönemi Özellikleri

8. Yüzyıldan başlayarak 10. yüzyıla kadar devam eden yazılı edebiyat dönemi Göktürk Alfabesiyle başlamıştır. İşte, Yazılı Edebiyat Dönemi Özellikleri:

  • Orhun Yazıtları, Göktürk alfabesiyle yazılmıştır.
  • Göktürk alfabesi 38 harftir.
  • Bu dönemde hem dini hem de din dışı ürünler verilmiştir.
  • Şiirler, hece ölçüsüyle oluşturulmuş; dörtlükler halinde yazılmıştır.
  • Göktürkçe ile yazılan ürünlerin dili yabancı etkilerden uzaktır. Uygurca eserlerde ise yabancı etkiler görülür.
  • Bu dönemde öne çıkan yapıtlar kitabelerdir.
  • Elimizde Uygurca yazılmış savlar ve Oğuz Kağan Destam’nın metni vardır.
  • Yazılı ürünleri “Orhun Anıtları” ve “Uygur Metinleri” şeklinde ikiye ayırıyoruz:
  • Göktürk Abideleri, Türk edebiyatının bilinen ilk yazılı belgeleridir. Yazıtlardaki olgun anlatım özelliğinden, önceden de var olup ele geçmeyen ürünlerin de olabileceği düşünülmektedir.
  • Dönemin ürünlerinde hem dinsel hem de din­dışı etkiler görülür.
  • Bu yazıtlar kullanılan ilk Türk alfabesini gü­nümüze ulaştırmıştır.
  • Yazıtlar Türk dili ve edebiyat tarihinin dışında, tarih, sosyoloji, etnografya için de değer taşır.
    Yazıtlarda hem halk diliyle ( Tonyukuk abidesi) hem de sanatlı bir söylev diliyle ( Bilge Kağan Abidesi ve Kültigin Abidesi) anlatım görülür.
  • Yazılı edebiyat döneminde Göktürkçe Kuzey Lehçesi ve Uygurca (Güney Lehçesi) kullanılmıştır.
  • Yazıtlarda, ses tekrarına dayalı (aliterasyonlu) bir anlatım vardır. (Söz sanatlarından yararlanılmıştır.)
  • Orhun Abideleri‘nde, ulusal birliğin önemi, ulusal benli­ğin korunması gerektiği vurgulanmaktadır.
  • Bazı atasözleri ve destanlarımız bu dönemde yazıya geçirilmiştir.

Yazılı Edebiyat Dönemi Eserleri

Yazılı Edebiyat Dönemi eserleri de geçmişten günümüze kadar gelmiştir. Bu eserler Türk edebiyatının ilk eserlerinden olduğu için mutlaka okunması gereken eserlerden olmaktadır.

  • Göktürk Kitabeleri,
  • Tonyukuk Anıtı,
  • Kültigin Anıtı,
  • Bilge Kağan Anıtı,
  • Uygur Metinleri

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu